Leeswoede en stillezen
Hedendaagse opvoeders springen een gat in de lucht als een puber een detective of boeketreeksboekje leest, laat staan een roman van Couperus of Tolstoj. Maar begin vorige eeuw waren ze daar helemaal niet blij mee.
Leeswoede: dit begrip duikt regelmatig op in negentiende- en twintigste-eeuwse opvoedingshandleidingen. Het gaat om kinderen die het lezen machtig zijn en dan ontdekken dat je ‘met een boekje in een hoekje’ héél véél plezier kunt beleven.
Kinderen met een levendige fantasie vallen vaak ten prooi aan leeswoede, aldus pedagoog Jan Geluk in zijn Woordenboek voor opvoeding en onderwijs (1882): ‘Zij verdiepen zich zoo in het lezen, dat zij spoedig, liefst anders niets meer zouden doen. Geen arbeid, geen andere bezigheid smaakt hun meer; zij willen lezen en alleen lezen, zij verlangen, dat gedurig nieuwe beelden hun geestesoog voorbijtrekken; zij worden niet verzadigd, haken steeds naar nieuwe karakters, toestanden, verwikkelingen, avonturen; op weg, aan tafel, in ‘t bed droomen zij slechts van de helden hunner geschiedenissen, en zelfs bij ernstigen arbeid dwalen hun gedachten gedurig af.’
Een soort leesverslaving dus? Als we afgaan op recente berichten over de schrikbarende leesarmoede, is dit in hedendaagse ogen een benijdenswaardig maatschappelijk ‘probleem’. Het is misschien vergelijkbaar met de tegenwoordige afhankelijkheid van games en sociale media. Aan de ontbijttafel, op het schoolplein, in bed: de godganse dag swipen pubers door TikTok- en Instagram-filmpjes en spelen tot het ochtendgloren computerspelletjes.
Geluks advies om aan leeswoede het hoofd te bieden, komt overeen met hedendaagse opvoedkundige raadgevingen: ‘Zoodra het kwaad ontdekt is, trekt vader of moeder scherp geteekende grenzen, stelt bepaalde dagen vast, en op die dagen bepaalde uren, waarop tot uitspanning mag gelezen worden. Men houde dat zoo lang vol tot de hartstocht bedaard is, en dit zal onfeilbaar ‘t geval zijn, als men slechts zorgvuldig en consequent is.’ Precies zó proberen veel ouders de schermtijd van hun kroost te beperken.
