4 & 5 mei 2020

Gevorderde scholen

In 1939, aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, was het vertrouwen groot dat Nederland zoals in de Grote Oorlog van 1914 -1918, neutraal zou blijven. Desalniettemin werden vanaf eind augustus ruim 300.000 manschappen gemobiliseerd. De overheid hield rekening met een inval.

Stellingen, verdedigingswerken zoals de Grebberg en de Waterlinie, werden in gereedheid gebracht. Vanaf eind augustus riep het departement van Defensie ruim 300.000 manschappen op. Jonge mannen en afgezwaaide militairen trainden in de daarop volgende maanden voor een eventuele oorlog. Exerceren, schietoefeningen, werken aan de versteviging van de verdedigingswerken en de forten. Waar werden deze soldaten ondergebracht?

In de collectie van het Onderwijsmuseum bevindt zich fascinerende foto. Bij de ingang van een niet nader genoemd gebouw staat een gehelmde soldaat met karabijn op wacht. Links en rechts van hem staan schoolbankjes waarin militairen zitten. Wat is er aan de hand?

De tekst op de achterzijde van de foto maakt veel duidelijk:

“11 september 1939. Mobilisatie Nederlandse Leger. De soldaten gelegerd in gevorderde scholen. De veldpostauto is aangekomen en heeft post voor hen meegebracht dus... Plaats nemen in de schoolbanken, die zij inmiddels reeds lang ontgroeid zijn, en gauw een berichtje naar moeder de vrouw of verloofde terug schrijven.”

In  de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog werden tal van scholen gevorderd. Dit bracht problemen met zich mee. Wat te doen met de leerlingen? Soms werd er met de andere scholen in een gemeente een roulatiesysteem opgezet: leerlingen van een gevorderde school kregen enkele uren les in een ander schoolgebouw. De vindingrijkheid van school- en gemeentebesturen kende geen grenzen: leegstaande kantoren, sociëteitsgebouwen, oude opslagplaatsen – alles werd uit te kast gehaald om leerlingen te huisvesten.

Dat dit laatste niet altijd lukte, wordt duidelijk uit krantenberichten over scholieren die tijdens schooluren doelloos langs de straten zwierven. In de Tweede kamer werden hier zelfs vragen over gesteld. Er kwam ook  een onderzoek. Uitkomst: bij klachten kon men zich wenden tot het departement van Defensie.

Auteur: Jacques Dane