Bij de 350e sterfdag van Jan Amos Comenius

'Vooruitgang spruit niet voort uit instemming, maar uit twijfel', deze woorden van de zeventiende-eeuwse Tsjechische theoloog en pedagoog Jan Amos Comenius (1592-1670) zijn 350 jaar na zijn overlijden nog altijd actueel. In turbulente tijden als de onze, waarin ongefundeerde meningen vaak als stellige waarheden gepresenteerd worden, is discussie nodig. En in het kielzog daarvan een toekomstvisie. De cruciale vragen die Comenius aan zijn eeuw stelde, zijn van alle tijden: Waar gaan we  heen? Hoe kunnen mensen in vrede samenleven?

Door godsdienstoorlogen verloor Comenius niet alleen zijn bibliotheek en zijn manuscripten, maar ook zijn vrouw en kinderen. Als geen ander kende hij verlies en verdriet, veroorzaakt door religieuze conflicten. Een vraag die hem nooit meer heeft losgelaten is hoe volken in vrede kunnen samenleven. Zijn antwoord: het aanleren van taal en het bevorderen van kennis. Hoe meer je weet (gestructureerde kennis), hoe beter je in staat bent de ander te accepteren.

Onderwijs! – Zo luidde Comenius’ antwoord op de hierboven gestelde vragen. Met zijn onderwijsideeën was hij zijn tijd ver vooruit. In “Didactica Magna” (Grote onderwijsleer – De kunst om alles aan allen te leren) uit 1657 presenteerde hij een onderwijssysteem, dat tot op de dag van vandaag gebruikt wordt:

• Verdeel kinderen in niveaugroepen en geef ze klassikaal onderwijs.
• Leerkrachten moeten het plezier in leren bevorderen.
• Geen lange schooldagen en de noodzaak van vakanties.
• Belonen in plaats straffen.

Pas na de eerste onderwijswetten (1801-1806) werden Comenius’ ideeën in Nederland ingevoerd.

De laatste zestien jaar van zijn leven bracht Comenius in Amsterdam door. Hier kon hij in alle rust werken aan zijn pedagogische publicaties. Zijn graf bevindt zich in Naarden.

Bij Comenius’ mausoleum is het Comenius Museum gevestigd. In de recente geopende vaste tentoonstelling, Mundus Comenii – De wereld van Comenius, staan leven en werk van de Tsjechische filosoof en pedagoog centraal. Zie: https://www.comeniusmuseum.nl/