Koningsdag 2020
“Kronings-ABC” (1898)
In de Nederlandse onderwijsgeschiedenis speelde het ABC-boek tot in de negentiende eeuw een belangrijke rol. Met ABC-boekjes – zoals het “abecedarium”, het “hornbook” en het “haneboek” -- leerden kinderen vanaf de vijftiende eeuw lezen. In een op perkament gedrukt abecedarium worden de letters van het alfabet vaak in versvorm gepresenteerd. Een hornbook is een rechthoekig plankje met een velletje papier waarop het alfabet is afgedrukt; ter bescherming is het kwetsbare papier bedekt met een dun laagje hoorn, dat met koperen stripjes en spijkertjes is vastgezet. Het haneboek – zo genoemd omdat er een afbeelding van een haantje in staat afgedrukt, symbool voor ijver – is een schoolboek dat vanaf de zestiende tot in de negentiende eeuw gebruikt werd; het alfabet is in verschillende lettersoorten (romeinletter, gotisch) afgedrukt, er staan ook afbeeldingen en religieuze teksten in, zoals het onzevader en de tien geboden.
Het ABC-boek is in de loop der tijd in talloze variaties op de markt gebracht. Naast de ABC-schoolboeken werden er ook ABC-boekjes voor thuisgebruik uitgegeven, meestal in de vorm van prenten- en pop-up-boekjes, vaak versierd met fraaie illustraties. Niet alle ouders konden dit betalen; dit soort kinderboeken waren vaak luxegoederen. Opvallend is dat deze prentenboeken altijd een “gewenste opvoeding” presenteerden: van kennisoverdracht, sociale omgangsvormen en sparen tot het “ABC-over de tanden” (1931) van de Vereeniging tot bestrijding van tandbederf.
Nuttig en braaf was ook het “Kronings-ABC” dat in 1898 werd uitgebracht bij de kroning van prinses Wilhelmina tot Koningin der Nederlanden. Dit ABC-boekje had tot doel de 18-jarige prinses en haar entourage aan de Nederlandse kinderen voor te stellen. “A” is van aankomst: om zich aan het Nederlandse volk te presenteren, reisde Wilhelmina met haar moeder Emma per trein het hele land door en werd op elk station “met jubel begroet”. De letter “D” is de driekleur, de Nederlandse vlag en “E” is koningin-moeder Emma, “een Moeder wier leven, wier lust is te waken voor het koninklijk kind”. Alle letters staan in het teken van burgerschap en liefde voor het Huis van Oranje. De verwantschapsbetrekking met de historische Oranjes is ook een thema, zoals bij prins Willem van Oranje: “Z is de Zwijger wien ’t nooit heeft verdroten / Te off’ren zijn goed en zijn bloed voor zijn Volk.”
“L is ons leger dat roemt op zijn helden” – Dat het leger een plaats kreeg in dit ABC-boek is vanzelfsprekend: de Europese koningshuizen van rond 1900 waren dol op uniformen en schoolkinderen kwamen bijna dagelijks op straat militairen tegen. Het is wel opvallend dat ook de economie in het “Kronings-ABC” een rol speelt: “G is van Geld, waar we huizen voor bouwen / waar men de kunst en den arbeid mee loont.”
De inhoud van het “Kronings-ABC” liep geheel in de pas met de onderwijswet van 1857: het aanwakkeren van “warme vaderlandsliefde” en het aankweken van eerbied voor het Oranjehuis.
Auteur: Jacques Dane
