Koningsdag 2020

Vijftien schoolschriftjes

Duizenden en nog eens duizenden volgeschreven schoolschriften zijn opgenomen in de collectie van het Nationaal Onderwijsmuseum. Stille papieren getuigen van het geploeter van generaties schoolkinderen. Taal, rekenen, geschiedenis, biologie, vreemde talen, wiskunde, aardrijkskunde – álle schoolvakken zijn vertegenwoordigd.

Tal van handschriften, het ene nog mooier dan het andere, liggen netjes opgeborgen in zuurvrije dozen, zodat de tand des tijds deze kleinoden uit het schoolverleden van vaak anonieme leerlingen niet zal aantasten. Schoolschriften, met op ieder bladzijde een sierlijke rode krul, het symbool dat een opgave goed – zónder fouten – gemaakt is. Maar er zijn ook schriftjes met lelijke hanenpoten, onleesbare cijfers en letters, inktvlekken. Soms een uitgeschoten kroontjespen, gedoopt in bloedrode inkt: een driftige streep van een boze juf of meester.

Plakboekjes

Vijftien volgeschreven naoorlogse schriftjes uit deze collectie zijn hergebruikt als plakboekjes. Na 1945 was papier nog schaars. Meesters en juffen spoorden hun leerlingen aan iets te gaan verzamelen. Het Huis Oranje-Nassau was een dankbaar onderwerp, omdat kinderen zich konden identificeren met de prinsesjes, die leeftijdgenootjes waren. Op de bladzijden met letters en cijfers zijn foto’s en berichten over het Huis Oranje-Nassau geplakt, afkomstig uit populaire geïllustreerde gezinstijdschriften en inmiddels vergeelde kranten.

Oude jaargangen

In het RW-schriftje van Hans van der Wegen – RW staat voor RekenWerk – staat een foto van koningin Juliana: “H.K.H. Prinses Juliana inspecteert de troepen in Stratford Canada”, vermeldt het onderschrift. Dit is een beeld van vóór de troonsbestijging in 1948. Meteen daarna foto’s uit 1953: de oude koningin, Wilhelmina, bezoekt het door de watersnoodramp getroffen Zuidwest Nederland. Deze jongen had waarschijnlijk de beschikking over jaargangen oude gezinstijdschriften – zoals het christelijke geïllustreerde gezinstijdschrift “De Spiegel” – waaruit hij zijn materiaal knipte.      

Prinsesjes 

In een ander schriftje zijn alleen foto’s van de prinsesjes geplakt. De dochters van prins Bernhard en koningin Juliana brengen een bezoek aan de bloemententoonstelling “Keukenhof” te Lisse. Even verderop zijn ze op wintersportvakantie en een paar bladzijden later genieten ze van de zomerzon. Er zijn ook foto’s met onderschriften die vertellen dat koninklijke kinderen eigenlijk heel gewoon zijn, maar toch ook heel bijzonder – een tegenstelling die al vanaf de geboorte van prinses Wilhelmina werd benadrukt. Een foto van prinses Beatrix, omringd door andere schoolkinderen, met daaronder de tekst: “De opvoeding van de prinsesjes lijkt in nagenoeg alle opzichten op die van andere Nederlandse kinderen; vooral voor Beatrix, die toch waarschijnlijk ééns koningin zal zijn, is het zo uitermate belangrijk dat zij met gewone kinderen omgaat.”

Suikerzoete idylle

In een ander schriftje een idyllisch, suikerzoet beeld: moeder Juliana die haar vier meisjes voorleest “in de grote tuin, waar hoge bomen voor koele schaduwplekjes zorgen”. Een kiekje, gemaakt rond de vijver van paleis Soestdijk, “een geliefkoosd plekje van de Koninklijke familie [...] door zwaar geboomte omzoomd”. Verderop in het schriftje is een foto geplakt van twee schrijvende prinsesjes en een mevrouw die een boek in haar hand houdt en oplettend naar het werk van een van de meisjes kijkt: “Helemaal mag de ernst des levens niet uitgeschakeld worden. Dus ’s morgens huiswerk in de trein, die daarvoor speciaal is ingericht”, zo luidt het onderschrift. Waarom de prinsesjes hun huiswerk in de comfortabel ingerichte trein maken, wordt niet duidelijk. Waren ze op vakantie? Het lijken stuk voor stuk foto’s uit een probleemloze wereld zonder conflicten.

Zusjes in het middelpunt van de belangstelling

De inhoud van deze schriftjes roept associaties op met een sprookjesbestaan. Het weekblad “De Spiegel” schreef niet voor niets boven een paginagrote foto: “Het gelukkige gezin in het witte Paleis – ‘De Spiegel’ brengt u: Foto’s die u nog nooit gezien hebt van een zonnige dag in de bloeiende paleistuin.” De prinsesjes gaan op vakantie, krijgen veel cadeautjes, worden geholpen met hun huiswerk, gaan naar ballet, krijgen paardrijles en zijn omringd door schoolvriendjes en -vriendinnetjes. De koninklijke zusjes staan vaak in het middelpunt van de belangstelling. Wie zou dat niet willen?

Geen wonder dat er Nederlandse kinderen waren, die de vele foto’s en berichten uitknipten en netjes opplakten in een oud schoolschriftje. Zo kon je als gewoon schoolkind zelf een beetje deelgenoot worden van die gedroomde wereld, die zo onbereikbaar ver weg was, maar door die schriftjes toch ook zo dichtbij leek.

Auteur: Jacques Dane

----------------------------------------------------------------------------------------------------

Bij de door het Nationaal Onderwijsmuseum georganiseerde tentoonstelling “Ook prinsesjes gaan naar school” (22 augustus 2008 – 4 januari 2009) verscheen een gelijknamig boek. Bovenstaande tekst is een lichte bewerking van het hoofdstuk “Vijftien schoolschriftjes” (blz. 94-95).

“Ook prinsesjes gaan naar school” (2008) verscheen bij Uitgeverij Omniboek, Kampen

© Nationaal Onderwijsmuseum & Uitgeverij Omniboek [alleen antiquarisch verkrijgbaar]