Pasen 2020
Pasen 2020 zal door de corona-uitbraak voor rooms-katholieke en protestants-christelijke kerkgangers een ander karakter krijgen. Samenkomen in de kerk is ingewikkeld geworden. Wat is nog verantwoord? Wel of niet ter kerke gaan? Kun je in Gods huis 1½ meter afstand van elkaar houden? Stop je wel of geen muntgeld in het roomse offerblok of het protestantse kerkzakje? Hoe schuifel je na de dienst het kerkgebouw uit? Thuisblijven is de beste optie om het coronavirus te smoren.
Bijbelse schoolplaten
De collectie van het Onderwijsmuseum bevat veel objecten die gebruikt werden bij de godsdienstles in het primair en het voortgezet onderwijs. Om leerlingen bekend te maken met de tradities, de beeldtaal en de geloofsinhoud van het katholicisme en het protestantisme, verkochten leermiddelenmaker vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw Bijbelse schoolplaten, religieuze beloningsplaatjes, kinderbijbels en lesboekjes voor het godsdienstonderwijs. Door artikel 23 – vrijheid van onderwijs (1848) – is het onderwerp “religie” ruim vertegenwoordigd in de museumcollectie.
Soms is onbekend hoe een object of een afbeelding in de collectie terecht is gekomen. In de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw ontving het Onderwijsmuseum door fusies en schoolsluitingen letterlijk karrenvrachten lesmateriaal, dat op de grote boekenzolders van het museum in Rotterdam – de voormalige gemeentebibliotheek – werd opgeslagen. Het was zo ontzettend veel, dat tot op de dag van vandaag objecten uit deze “bulkschenkingen” worden verwerkt.
Schwarzwälder Kirchgang am Palmsonntag
In oktober 2016, ’s middags om half vier, werd een bijzondere afbeelding van Duitse herkomst beschreven en ingevoerd in de museumcatalogus: Schwarzwälder Kirchgang am Palmsonntag. Wie was de oorspronkelijke eigenaar van deze afbeelding? In welke pedagogische context werd dit plaatje (17x16 cm) gebruikt? Was het een rooms-katholieke onderwijzer in Limburg of Brabant, die dit plaatje, een staalgravure, aan zijn leerlingen in de klas toonde om ze bekend te maken met de traditie van Palmzondag? Of was het plaatje daarvoor toch te klein? Verzamelde de onderwijzer voor eigen gebruik dit soort religieuze afbeeldingen? We weten het niet. Maar ontegenzeggelijk werd deze afbeelding in een school aangetroffen.
Palmzondag ergen in een katholiek kerkje in het Zwarte Woud. Wat zien we? Onder toezicht van volwassenen lopen kinderen de kerk binnen. Een aantal kinderen draagt een Osterpalme: palmtakken die bevestigd zijn aan lange houten stokken, gedragen tijdens de palmprocessie op palmzondag.
Vastenperiode
Palmzondag of Palmpasen is de laatste zondag van de vastenperiode, beginnend op Aswoensdag – de dag na het carnavalsfeest – en eindigend op Paaszondag. De vastenperiode was bedoeld als bezinning op de katholieke levenspraktijk. Onthouding van alcoholische dranken, vlees en ander voedsel op bepaalde dagen maakte deel uit van deze veertig dagen durende periode. Het “offer” dat van kinderen werd gevraagd, was hun snoepgoed tot na de vastentijd in een blikken trommel te bewaren.
Palmpasenstok
De Palmpasenstok is een wijdverbreide traditie. De stokken, vaak in de vorm van een kruis, staan symbool voor Jezus’ kruisiging. De aan de stok hangende takjes symboliseren de lente, de natuur die ontluikt. Aan de stok van Nederlandse kinderen hing een “broodhaantje”: symbool voor het brood dat Jezus brak tijdens het laatste avondmaal. In de twintigste eeuw werden er ook gekookte of chocolade eieren aan de stok gehangen: symbool van vruchtbaarheid.
Palmpasen, de zondag voor Pasen, kondigt het einde van de vastenperiode aan. De palmtakken op de lange stokken die de kinderen dragen, verwijzen óók naar de intocht van Jezus in Jeruzalem. Toen Hij op een ezel de stad binnenkwam, begroetten de mensen Hem met zwaaiende palmtakken.
Auteur: Jacques Dane
[Deze staalgravure, oorspronkelijk afkomstig uit de publicatie Das malerische und romantische Baden (deel 1, 1843) van archivaris en historicus dr. Joseph Bader (1805-1883), wordt onder nummer H123.758 bewaard in een zuurvrije doos in het depot van het Nationaal Onderwijsmuseum]
