Thuisonderwijs, afl. 1: De Gouvernante

Door het Coronavirus zijn de scholen gesloten. Door middel van online-lessen komen leerkrachten nu via het beeldscherm de huiskamer binnen. Een schooljuf uit Deventer zoekt haar leerlingen zelfs thuis op  en levert aan de voordeur – met gepaste afstand – huiswerkopdrachten af. Door de Corona-uitbraak laat ook het onderwijs zien hoe creatief je kan zijn als het om kennisoverdracht gaat: het schoollokaal is leeg, maar daarbuiten wordt volop les gegeven. Hoe ging dat vroeger eigenlijk, thuisonderwijs?

De bekendste vorm van thuisonderwijs is de negentiende-eeuwse gouvernante: een onderwijzeres die bij  families uit de betere standen inwoonde en aan de kinderen les gaf. Een privé-onderwijzeres. Gouvernantes waren er in soorten en maten: voor jonge kinderen en oudere meisjes en jongens; de gemeenschappelijke gouvernante in de provincie die door een aantal welgestelde  families tegelijk werd ingehuurd.

Op pedagogisch en didactisch niveau was ze behoorlijk onderlegd. De gouvernante sprak haar talen, was thuis in schoolvakken als geschiedenis, aardrijkskunde, kennis der natuur, muziek, literatuur, maar ook handwerken. Daarnaast moest zij de pupillen inwijden in de omgangsvormen van de hogere standen; een klusje dat haar niet vreemd was, omdat de meeste gouvernantes afkomstig waren uit de betere kringen.

In de eerste helft van de twintigste eeuw verdwenen de gouvernantes langzaam maar zeker uit beeld. De Leerplichtwet van 1901, die voorschreef dat alle Nederlandse kinderen tussen de 6-12 jaar verplicht onderwijs moesten volgen, maakte nog wel een uitzondering voor thuisonderwijs, mits de gouvernantes een onderwijsbevoegdheid hadden. Voornamelijk adellijke families maakten in de twintigste eeuw nog gebruik van privé-onderwijzeressen.

In 1969 werd in de nieuwe leerplichtwet het huisonderwijs afgeschaft. Een cosmetische maatregel, omdat de meeste gouvernantes toen al gepensioneerd waren.

Verder lezen

Luisteren

Jean-Louis Pisuisse (1880-1927): “De Fransche gouvernante” (1913). https://www.youtube.com/watch?v=vBM8qN0c1FU

https://www.youtube.com/watch?v=JgEeTyGJwkM (origineel)

Rebecca Solomon (1832-1886). "The Governess" (1851) Engelse gouvernante, rechts, bekommert zich om de dochter des huizes. Een gouvernante stelde zich bescheiden en onderdanig op. Om dit te benadrukken, schilderde Rebecca Solomon de gouvernante in een eenvoudige, donkere japon.