Wees vlijtig en gehoorzaam!
Wees vlijtig en gehoorzaam!
In de collectie van het Onderwijsmuseum is een blauwkleurig album opgenomen waarop een zeilschip staat afgebeeld. Boven en onder de gele driemaster staan respectievelijk de woorden Post en Cards. Het album bevat prentbriefkaarten die het schoolmeisje Nelly H. uit Boskoop van klasgenoten, onderwijskrachten en familieleden ontving toen ze tussen 1940-1945 als tbc-patiëntje opgenomen was op de kinderzalen van ziekenhuizen te Gouda en Leiden en later in Sanatorium Sonnevanck te Harderwijk. Omdat tuberculose een longaandoening met een lang ziekteverloop was, stond op het terrein van Sonnevanck ook een basisschool.
De kaarten die Nelly ontving waren vaak toegesneden op de jaargetijden: zomerse en winterse taferelen worden afgewisseld met beelden rond kerstmis, nieuwjaar, Pasen en Pinksteren. Nelly kreeg ook kaarten waarop dieren in antropomorfische situaties staan afgebeeld: schaatsende konijntjes, handwerkende katjes, zingende hondjes. Binnen dit genre van aaibare beesten op prentbriefkaarten nemen dierenschooltjes een bijzondere plaats in.
De meeste dieren dragen mensenkleren. De opstelling van de dierenscholen is voor kinderogen vertrouwd: leerlingen in schoolbanken – de bekende treincoupé-opstelling – met daarvoor een juf of meester. Straf en discipline is een veelvoorkomend thema. Als een onderwijsgevende ontbreekt, dan heerst er ordeloosheid in de klas.
Tbc-patiëntje Nelly zal waarschijnlijk genoten hebben van de afbeeldingen. Gezien de gebruikssporen – omgevouwen hoekjes, slijtage – nam Nelly de ansichtkaarten vaak in haar handen om ze aandachtig te bekijken. Naast Nelly’s blauwe album bevat de museumcollectie tal van andere dierenklasjes op ansichtkaarten, een populair genre onder schoolkinderen.
Naast het kijkplezier door de herkenbare, alledaagse situaties – schoolbanken, leien en griffels, inktpotjes, bordsommen, wandplaten – representeerden de kaarten indertijd ook een morele, beschavende boodschap: Wees vlijtig en gehoorzaam! Let goed op!
Auteur: Jacques Dane
Eerder verschenen in: “PIP – Pedagogiek in Praktijk” nummer 110, september 2019.
