In de nieuwe podcast van het Onderwijsmuseum: de plak en de roe
Op 28 november is de nieuwe aflevering voor de podcast van het Onderwijsmuseum gepubliceerd. De podcast behandelt verschillende topstukken uit de collectie van het museum: dit keer de plak en de roe. De nieuwste aflevering is te beluisteren op Spotify, Apple en podcastluisteren.nl.
Strafmiddelen
De schrik van elke leerling, althans voor de 19e eeuw. De plak en de roe zijn twee verschillende objecten van hout die werden gebruikt voor lijfstraffen op school. De roe; ook wel bekend uit de Sinterklaasliedjes: ‘Wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe’. En de plak een houten object, dat lijkt op een pollepel, ook te zien op het schilderij hieronder.
Gebruik in de klas
De plak werd gebruikt voor het slaan op de vlakke hand, een tik op de vingers. De roe werd gebruikt om te slaan op het ontblote zitvlak. Het gebruik van de plak is o.a. terug te zien op schilderijen uit de 17e/18e eeuw.
Door de tijd heen, zijn we anders gaan kijken naar het toepassen van lijfstraffen. Vroeger ging het er nog heel anders aan toe dan nu. Zo schreef de Haarlemse onderwijzer Valcooch (16de eeuw) 'Ten eersten sal hy hebben een fraeye handtplacke, Met een wacker roede van wilghen tacke' maar moet wel met mate gebruikt worden, ‘Weest coel ghesint, niet hittigh van gemoeden, U instrumenten sullen slechts wesen plack en roeden.’ Overigens is het niet zo dat elke onderwijzer gebruik maakte van lijfstraffen in het verleden. Fysieke straffen waren meestal het laatste middel om te disciplineren.
Onderdeel van de collectie
De straffen werden ingezet voor het afdwingen van deugd. Tijdens de verlichting in de 19e eeuw vond er echter een verandering van inzicht plaats. Kinderen werden niet langer als mini-volwassenen gezien. De focus verschuift van het slechte straffen naar het goede belonen.
Als een van de eerste landen verbood Nederland lijfstraffen op school (de Onderwijswet van 1820). Niet alle ouders en docenten zijn het altijd eens met afschaffen van strafmiddelen. In de twintigste eeuw werd er alsnog gestraft in de klassen, vaak met een liniaal.
Tegenwoordig
Hoewel je de plak en de roe zeker terug gaat horen komen in de liederen tijdens het sinterklaasfeest, is er tegenwoordig geen sprake meer van straffen in de klas. Alhoewel, de oudere generatie zal een klap met een liniaal nog herinneren uit hun tijden in de klas. Tegenwoordig is het uitvoeren van lijfstraffen verboden. De strafmiddelen worden niet meer gebruikt en zijn museumstukken geworden.
Ons museum draagt de verantwoordelijkheid voor één van de grootste en mooiste onderwijshistorische collecties ter wereld. Er liggen duizenden verhalen in besloten, die we heel graag met jou delen.
